Wielka Wędrówka ludów
„Rzymianie i przedstawicielu ludów zromanizowanych żyli w nowo powstałych królestwach germańskich i prawie od samego początku te dwie grupy ludności mieszały się ze sobą. Głównym skutkiem tej ponownej azjatyzacji zromanizowanej zachodniej Europy była rewolucja kulturalna, nazwana dość prozaicznie średniowieczem”.
W Azji
Gdy w połowie VI wieku zwaśnione ze sobą królestwa Europy zachodniej walczyły ze sobą, imperium chińskie zjednoczone przez dynastię Sui rozpoczęło ekspansję na zachód. Napotykając na swojej drodze powstające imperia arabskie. Obejmujące swym zasięgiem, północno zachodnie Indie, zachodnią Azję Środkową Iran, Afrykę i Hiszpanię, imperium Tybetu a także potężne imperium turkuckie. Które pobiło swych dotychczasowych panów Awarów których niedobitki ścigały aż po krańce Euroazji.
To właśnie Turkuci połączyli ze sobą wszystkie peryferyjne obszary Euroazji, stając się cywilizacyjnym, kulturalnym i handlowym centrum całego znanego świata. Spinając poprzez złotodajny jedwabny szlak cały świat euroazjatycki. Centralna Euroazja znalazła się w centrum zainteresowania całego ówczesnego świata. I prawdą jest, że średniowiecze określano mianem wieków ciemnych, bo prawdziwe światło cywilizacji płonęło daleko w zurbanizowanym centrum Azji środkowej. Rzucając jedynie odległy cień na peryferyjne państwo franków. W roku 567 – 571 Turkuci przejeli kontrole nad stepem przedkaukaskim a w 576r., nad zachodnią częścią Wielkiego Stepu.
Uzyskując w ten sposób bezpośrednią granicę z ludami słowiańskim zamieszkującymi wschodnią Europę. W ten sposób plemiona zamieszkujące rejon Odrowiśla, znalazły się u granic kupieckiego imperium Turkutów. Podczas gdy Germanie na trupie Imperium Romanum zajadle walczyły o ochłapy upadłego imperium, ludy słowiańskie modernizowały się bardzo szybko. Nawiązujące szerokie kontakty handlowe, wpinając się w późniejszym okresie w system światowego handlu, poprzez kontakty z greckim Bizancjum, czy państwem Chazarów.
Średniowiecze to wieki jasne dla europy środkowej i wschodniej zaliczające szybko awans cywilizacyjny, chłonące nowoczesne rozwiązania, czego dobitnym przykładem są powstające na gruzach cywilizacji antycznej nowoczesne państwa słowiańskie.
W europie, początki słowian
Jednak zanim to nastąpiło rejon Odrowiśla, doświadczył głębokiego kryzysu, związanego najprawdopodobniej z wędrówkami ludów oraz w konsekwencji upadkiem dotychczasowego światowego systemu. Niebagatelne znaczenie miały także zmiany klimatyczne wywołane erupcjami wulkanów w roku 536, 540 i 547r. Kiedy to średnie globalne temperatury spadły o 3 stopnie, co miało szczególnie dotkliwe znaczenie dla ludów zamieszkujących na północ od linii Karpat. Okres ten datowany na 536 a 660 nazwany był Poźnoantyczną Małą Epoką Lodowcowa. Doprowadził do migracji żywiołu słowiańskiego z północy na południe Europy.
Osłabione imperium bizantyjskie nie mogło temu przeciwdziałać. Penetrację Słowian na Bałkany datuje się od schyłku VI wieku do początków VII wieku. Ludy słowiańskie zalały południową Europę aż po wybrzeże Adriatyku a następnie po opanowaniu umiejętności żeglugi wyspy Morza Egejskiego. Niemniej w okresie tym nie możemy mówić o żadnym wpływie politycznym resztek plemion zajmujących tereny współczesnej Polski. Jak wspomniałem był to okres wielkiego regresu. Potwierdzają to badania archeologiczne. Znaleziska które możemy datować na drugą połowę V w. są nader nieliczne. Jednak charakterystyka tych odkryć pozwala nam wysunąć hipotezę, o podziale rejonu Odrowiśla na na linii północ południe.
Linia ta miała by przebiegać mniej więc przez środek współczesnej Polski. Podczas gdy południowa część aż do Karpat zerwała swój kontakt z kulturami okresu rzymskiego. To północna utrzymywała ją jeszcze przez jakiś czas. W okresie wędrówek ludów pewną ciągłość kulturową i osadniczą możemy odnaleźć w rejonie Pomorza. Rejon ten ekspandował kulturowo w pewnym stopniu na Skandynawię, oraz na tereny położone na zachód od Odry.
Odnajdywane w tym rejonie monety późno rzymskie czy solidy bizantyjskie świadczą o tym, że mimo olbrzymiego kryzysu utrzymywano szerokie kontakty handlowe. Świadczą o tym podobne znaleziska na Gotlandii, Bornholmie oraz południowej i środkowej Szwecji. Wskazuje to na szerokie kontakty ludów słowiańskich znad morza bałtyckiego z jednej strony z ternami naddunajskimi oraz zapewne z Italia a z drugiej ze Szwecją. Spinając ten wielki szlak handlowy w jedną całość.
Należy jednak pamiętać, że większość ziem polskich przeżywa w tym okresie głęboki kryzys kulturowy, cywilizacyjny i gospodarczy. Charakterystyczny dla tego okresu jest zanik produkcji wysoko rozwiniętej technicznie ceramiki wytwarzanej na kole czy upadek świętokrzyskiego ośrodka produkcji żelaza. Brak jest na terenie Polski większej ilości zabytków o cechach stylistycznych uznanych za charakterystyczne dla wędrówek ludów. To także dlatego, tak trudne jest dla ustalenie w miarę pewnych dat wydarzeń.
Na terenie Polski nie mamy prawie wcale grobów pochodzących z tego okresu. A te nieliczne pochówki ciałopalne cechują się ubogim wyposażeniem zmarłych. Odrodzenie w tym okresie możemy datować dopiero na początek VI wieku, co koreluje ze źródłami pisanymi. Bizantyjski historyk Teofylakt Simokattes pod 595r., zanotował pojawienie się Słowian mieszkających nad brzegami „Zachodniego Oceanu”
Państwo Samona
Pierwsze państwo słowiańskie powstało na południe od Karpat na terenie Czech i Moraw. Nie bez powodu tak się stało. Germanie w tym okresie nie byli właściwie zdolni do kolportowania zdobyczy cywilizacyjnych importowanych z zachodu przez co dla Słowian stali się barierą.
pierwsze państwo słowiańskie
Ożywcze prądy płynęły za to ze wschodu i z południa. Chłonący rozwiązania państwotwórcze od Awarów i Bizancjum. Słowianie około 623r., stworzyli na terenie Czech, Moraw i Panonii pierwsze państwo które do historii przeszło pod nazwą Państwa Samona. Pierwsze państwo słowiańskie zaangażowane było politycznie na południu i zachodzie Europy tocząc spory z Awarami czy Frankami.
Nie miał czasu Samon w bieżące politycznej na ekspansję na kierunku północnym. Zwłaszcza, że ziemie Odrowiśla odradzały się dopiero nie stanowiąc jeszcze interesującego łupu.
Państwo samona a odrowiśle
Upadek państwa Samona po śmierci jego pierwszego i jedynego króla, nie odbił się szerokim echem na ziemiach Polskich a być może dzięki temu udało się uniknąć podboju. Osobiście nie sadzę by państwotwórcza idea państwa Samona przeniknęła na tereny zagospodarowywane właśnie przez plemiona Odrowiśla.
Jednak upadek pierwszego słowiańskiego królestwa dał czas na stworzenie na ziemiach Polskich organizacji zdolnej stawić opór przyszłemu państwu wielkomorawskiemu. Osłonięci od północy Morzem Bałtyckim, od zachodu biernymi plemionami germańskimi, od południa Karpatami, Słowianie zyskali cenny czas.
państwo wielkomorawskie
Nie jest przedmiotem tego odcinka, opisywanie historii państwa wielkomorawskiego. Powstało ono na początku IX wieku, przetrwało dokładnie 87 lat.
wiślanie i ślężanie
W przeciwieństwie do Państwa Samona odegrało ono rolę polityczną na terenie dzisiejszej Polski. Jednak zakres i znaczenie tego wpływy wciąż są przedmiotem dyskusji. Powszechnie przyjmuje się, że Państwo Wielkomorawskie sprawowało jakąś formę kontroli nad terenami współczesnego Śląska i Małopolski.
Nie jest pewne czy jest bezpośrednie zwierzchnictwo czy jakaś forma zależności lennej tych ziem wobec Moraw. Wszelkie dowody w tej sprawie maja charakter poszlakowy, odnalezienie w toku prac archeologicznych płacideł wielkomorawskich, wcale nie musi świadczyć o podboju.
Dosyć głośna i kontrowersyjna jest teza o chrzcie księcia wiślickiego zapisana w Żywotach świętego Metodego, wg tego wpisu książę Wiślicki został przymusem ochrzczony na ziemi cudzej. Musiało mieć to miejsce w czasie drugiego pobytu Metodego na Wielkich Morawach w latach 873-885. Czasokres ten jest czasem zawężany do między 876-879r. Pojawia się też koncepcja datowania na lata 890 – 892 i jest rozpatrywana w kontekscie układu bawarsko bułgarskiego, zawartego w sierpniu 892 dotyczącego nałożenia embarga na handel solą z Państwem Wielkomorawskim.
słowianie odrowiśla w izolacji
Znacznie bardziej prawdopodobna jest teza o lennej zależności Wiślan niż ich podbój. Niemniej bezspornym faktem jest aktywne uczestnictwo plemion zamieszkujących Odrowiśle w polityce międzynarodowej. Dobra koniunktura geopolityczna utrzymywała się od lat. Główny przeciwnik Polan w rejonie Państwo Niemieckie, zajęte było walką na wielu frontach a od rdzenia państwa Polan oddzielały ich liczne i bitne plemiona słowiańskie. Podobną osłonę otrzymywały plemiona polskie od północy a głęboka penetracja żywiołu normańskiego jest wysoce wątpliwa.
Południe wciąż stanowiło niebezpieczeństwo, lecz linia Karpat stanowiła potężną barierę dzięki której penetracja wielkomorawska, jeżeli w ogóle występowała nie była zbyt głęboka. Nic nie przemawia ze tezą uzależnienia księcia wiślickiego od Wielkich Moraw, prawdopodobnie ich związek był dość luźny i miał charakter trybutarny.
Podobnie pełna wątpliwości jest przynależność plemion śląskich do państwa Wielkomorawskiego. Nie dysponujemy, żadnym pewnym źródłem potwierdzającym tę tezę. Istnieje kronika praskiego kanonika Kosmasa z XIIw wspominająca o takiej przynależność, lecz nie potwierdzają jej źródła pisane z IX i X w. Niemniej kilku badaczy przyjmuje zależność części plemion śląskich od państwa wielkomorawskiego co według nich miało nastąpić przed rozprawą z potężnym księciem wiślickim bądź też po opanowaniu Kotliny Czeskiej.
Początki polan
Upadek państwa Awarów doprowadził do sytuacji gdzie państwo wschodniofrańkijskie stało się główną siłą polityczną tej części Europy. Ale zaangażowane było ono w walki na wielu frontach i nie miało dość sił na penetrację rdzennych terenów Polan.
Koszystne położenie słowian
Drugi potężny ośrodek cywilizacyjny czyli Bizancjum, leżało w zbyt dużej odległości by mogło w sposób istotny oddziaływać na ziemie Polan. Upadek państwa Wielkomorawskiego otworzył nowe możliwości dla wchodzących na arenę polityczną plemion Odrowiśla.
Tymczasem na tereny współczesnej Poldki napłynęła ludność plemion naddunajskich. Przynajmniej taką wersję przedstawia nam ruski kronikarz Nestor. W/g niego wypędzeni przez Wołochów Słowianie naddunajscy mieli się schronić na terenie Odrowisla i przyjąć miano Lęchów.
budowa państwa polan
Polanie byli też doskonałymi organizatorami. Rozbudowali oni warownie w Grzybowie, Gieczu, Bninie, zmodernizowali gród w Gnieźnie oraz postawiono nowy w Poznaniu. Wszystko to w latach 939 – 942. W sposób oczywisty świadczy o to o istnieniu dobrze zorganizowanej struktury politycznej, zdolnej do przeprowadzenia zakrojonych na szeroką skalę prac.
Mniej więcej w tym samym czasie Polanie wschodni wyemigrowali z obszaru Rusi. Dyskusyjna pozostaje kwestia ich połączenia z Polanami Zachodnimi. Logika wydarzeń podpowiada nam jednak takie rozwiązanie. Błyskawiczne postępy sugerują wzmocnienie Polan, którzy w drugiej połowie IX wieku dokonują podboju reszty Wielkopolski. Zurbanizowane centrum stanowiło podstawę do dalszych podbojów.
epilog
Wciąż bardzo korzystna była sytuacja polityczna. Właściwie można było by powiedzieć, że w historii Polski nigdy nie było lepszego okresu geopolitycznego. Wielowiekowy okres izolacji politycznej (ale nie gospodarczej i społecznej) doprowadziło do sytuacji w której państwo Piastów weszło na arenę historii pisanej jako doskonale przygotowany organizm polityczny zdolny do stawiania oporu Cesarstwu Niemieckiemu. Podobnie jak wcześniej tak i w drugiej połowie IX wieku sytuacja geopolityczny bała dobra. Powstałe na gruzach Wielkichmoraw państwo Czeskie miało własne problemy tj walkę z naporem germańskim.
Na wschodzie plemiona ruskie stawiały czoła kolejnym najazdom w tym koczowniczych Pieczyngów. Na zachodzie jeszcze przez wiele lat będzie trwała walka Cesarstwa Niemieckiego z plemionami zachodniosłowiański. Piastowie rozpoczynali właśnie podbój sąsiednich plemion.